Δημήτρης Αδάμης «Είναι δύσκολο σήμερα ένας θίασος να κάνει περιοδεία και ακόμη πιο δύσκολο να κρατήσει την ποιότητά του»
Ο επιτυχημένος σκηνοθέτης και συγγραφέας οργώνει το καλοκαίρι όλη την Ελλάδα παρέα με τις Μαγικές Σβούρες και τον άτακτο «Πινόκιο»
Συνέντευξη στη Μαρία Τσιλιμιδού
Από την αρχή, σχεδόν, τα βήματά του τον οδήγησαν στο θέατρο για παιδιά. Πρώτα ως ηθοποιό και αργότερα ως σκηνοθέτη και συγγραφέα. Για αρκετά χρόνια στο Αερόπλοιο, κατόπιν στην Παιδική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, ώσπου το 2001 ίδρυσε μαζί με την Δόμνα Ζαφειροπούλου τις Μαγικές Σβούρες. Έκτοτε η ομάδα τους έγινε συνώνυμο της υψηλής αισθητικής και του σεβασμού που οφείλει να επιδεικνύει κάθε δημιουργός προς τους μικρούς θεατές του.
Κλασικά ή και άγνωστα παραμύθια, Έλληνες και ξένοι συγγραφείς, ακόμα και έργα αλληγορικά και δύσκολα που δεν προορίζονταν για παιδιά ανέβηκαν από τις Μαγικές Σβούρες και τον Δημήτρη Αδάμη, αποδεικνύοντας πως μια ιστορία μπορεί να κρύβει πολλές, διαφορετικές μα εξίσου ενδιαφέρουσες ανα-γνώσεις. Ανάμεσα στον «Πινόκιο» που παρουσίασε με μεγάλη επιτυχία τη σαιζόν που πέρασε στο Θέατρο «Ιλίσια» -και ετοιμάζεται να ταξιδέψει σε όλη την Ελλάδα- και την «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» που θα κάνει πρεμιέρα το φθινόπωρο, μιλήσαμε με τον γνωστό σκηνοθέτη για όλα αυτά και πολλά ακόμη.
Η αρχή. Πάντα με συγκινούσε το θέατρο για παιδιά. Ένιωθα πως άγγιζε περισσότερο το σουρεαλιστικό κομμάτι του εαυτού μου. Οι πρώτες προσωπικές δουλειές αφορούσαν σε μικρές εκδηλώσεις, πάρτι, παρουσιάσεις βιβλίων, εμψυχώσεις. Ποτέ μας δεν ντυθήκαμε «κλόουν». Θέλαμε να είμαστε πιο απλοί απέναντι στα παιδιά, χωρίς υπερβολικά κοστούμια και έντονο μακιγιάζ, που θα εμπόδιζε την αίσθηση της οικειότητας και την επικοινωνία. Όταν δόθηκε η ευκαιρία πριν από δεκαπέντε χρόνια να ιδρύσουμε τη δική μας ομάδα, τις Μαγικές Σβούρες, μαζί με την Δόμνα Ζαφειροπούλου -συμφοιτήτριά μου στη Δραματική Σχολή Βεάκη- αρχίσαμε να πραγματοποιούμε τα όνειρά μας.
Ελευθερία. Τα παιδιά ως θεατές σου προσφέρουν απλόχερα την ελευθερία να προσεγγίσεις ρόλους και έργα με έναν πολύ ιδιαίτερο και ξεχωριστό τρόπο. Έναν τρόπο που ο κάθε καλλιτέχνης επιθυμεί. Κι αυτό γιατί τα ίδια, πρώτα απ’ όλους, δεν μπαίνουν σε καμία φόρμα ή κλισέ, το μυαλό τους είναι ανοιχτό, ο ορίζοντάς τους τεράστιος. Αρκεί να υπάρχει σεβασμός από την πλευρά του δημιουργού. Η έρευνα και η προσοχή που απαιτούνται όταν στήνεις μια παράσταση για παιδιά δεν διαφέρουν σε τίποτα απ’ όταν απευθύνεσαι στο ενήλικο κοινό. Ούτε χωρούν παιδιάστικες ή αφελείς προσεγγίσεις.
Αφαίρεση. Έχουμε παρουσιάσει αρκετά έργα που δεν ήταν γραμμένα για παιδιά. Όπως το «Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας» του Σαίξπηρ, ο «Δον Κιχώτης» του Θερβάντες ή η «Φάρμα των Ζώων» του Τζορτζ Όργουελ (σε πρώτη παιδική εκδοχή). Είναι μεγάλη χαρά όταν έρχονται γονείς ή δάσκαλοι και λένε ότι με αφορμή το δικό μας ανέβασμα τους αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά το έργο. Η αλήθεια είναι πως εμείς οι καλλιτέχνες συνήθως εμπλουτίζουμε τα έργα με διάφορες ιδέες, τα παραστολίζουμε ώστε ν’ αποδείξουμε την αξία μας. Αντίθετα, στα παιδιά χρειάζεται ν’ αφαιρείς. Κι αυτή η αφαίρεση είναι που κάνει την παράσταση κατανοητή, μαγική και ουσιώδη.
Παζλ Παραμυθιών. Το πρώτο δικό μου έργο ήταν το 2003 «Ο Σίτος Σιταράκης, αυτός ο μεγάλος μικρός». Ήταν φτιαγμένο σαν παζλ μετά από έρευνα σε παραμύθια όλου του κόσμου με μικροκαμωμένους ή γενικά διαφορετικούς ήρωες, δύσκολα αποδεκτούς από τους υπόλοιπους. Μια παράσταση πλημμυρισμένη από μουσικές μπαρόκ, ενώ το εικαστικό στοιχείο είχε αναφορές σε πίνακες του Βαν Γκογκ, καθώς είχαμε απλώσει στάχυα παντού. Ακολούθησε η «Αμέλια, η Νεράιδα των Αστεριών», επίσης με νεράιδες και ξωτικά που υπάρχουν σε παραμύθια από το Περού, την Ιαπωνία κ.α. Τη μουσική τότε είχε γράψει η Ελένη Καραΐνδρου.
Μουσική. Στη μουσική δίνουμε μεγάλη προσοχή και πάντα συμβαδίζει με το θέμα κάθε έργου. Στον «Δον Κιχώτη για παράδειγμα είχαμε παραδοσιακά ισπανικά τραγούδια που είχε ενορχηστρώσει ο Λόρκα. Στο λαϊκό παραμύθι «Αυγερινός και Πούλια» ελληνική παραδοσιακή μουσική. Στον «Πινόκιο» τραγούδια της Κάτω Ιταλίας, με τα σκηνικά να μοιάζουν σαν να τα έχει φτιάξει ο Τζεπέτο στο ξυλουργικό εργαστήρι του. Έχουμε, επίσης, συνεργαστεί με τον Χρήστο Θηβαίο στο «Αγαπητέ κυρ Αλέξανδρε» για τον Παπαδιαμάντη, τον Γιάννη Χαρούλη στην «Ερωφίλη», με τους νεότερους συνθέτες Γιώργο Βαλσαμάκη και Τατιάνα Ζωγράφου, ενώ αρκετές φορές επιλέγουμε κλασικές μελωδίες.
Πινόκιο. Φέτος με τον «Πινόκιο» ένιωσα πως αυτό που «είπαμε» δεν το ήξεραν τα παιδιά. Μου λέγανε κάποιοι στην αρχή «μα θα κάνεις ένα έργο για το κακό παιδί που στο τέλος γίνεται καλό;» Και τους εξηγούσα πως η ιστορία είναι εντελώς διαφορετική. Μιλά για μια άτακτη μαριονέτα που προσπαθεί να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά ενός αληθινού παιδιού. Ώσπου βρίσκεται στα χέρια μιας κοινωνίας όχι και τόσο καλοφτιαγμένης ή έτοιμης να βοηθήσει τον άλλον, γεμάτη δυσκολίες, απατεώνες, λωποδύτες. Με τι «όπλα», λοιπόν, θα μπορούσε να την αντιμετωπίσει; Με την αγάπη, την παιδεία, τη μόρφωση που θα του δώσουν οι δικοί του, αγαθά που ο Πινόκιο γεύεται στη διάρκεια της παράστασης. Υπάρχει και η Γαλάζια Νεράιδα που τον βοηθάει να προχωρήσει ή ο γρύλος ως η φωνή της συνείδησης.
Έμπνευση. Ανέτρεξα στο αυθεντικό κείμενο του Κάρλο Κολόντι κι όχι στις πάμπολλες παιδικές εκδόσεις που κυκλοφορούν. Τότε συνειδητοποίησα πόσο σπουδαίο και διαχρονικό κείμενο παραμένει, ενάμιση αιώνα μετά τη συγγραφή του. Έχει ενδιαφέρον πως ενώ στην αρχή τα παιδιά ταυτίζονται με τον Πινόκιο, σταδιακά απομακρύνονται είτε γιατί δεν τους αρέσουν αυτά που κάνει, είτε γιατί βλέπουν τον εαυτό τους σε πολλά από αυτά. Στο τέλος, όμως, ξαναβρίσκονται, όταν γίνεται αληθινό παιδί, μετανιώνει για τις πράξεις του, έχει γεμίσει εμπειρίες και γνώση και ηρεμεί προσφέροντας στην οικογένειά του. Ο Κολόντι αναφερόταν και σε προβλήματα της εποχής του, όπως ο αναλφαβητισμός, οι σχέσεις με την εξουσία, θέματα που προσπεράσαμε καθώς τα παιδιά δεν έχουν πλέον τις ίδιες προσλαμβάνουσες. Σήμερα όλα πηγαίνουν στο σχολείο, αλλά τι κάνουν εκεί; Αυτό είναι το θέμα.
Όραμα. Με τόσα προβλήματα, πλέον, στην καθημερινότητά μας, το τελευταίο που μας νοιάζει είναι τα παιδιά. Αν, όμως, δεν ενδιαφερθούμε για εκείνα, την ποιότητα ζωής τους, την παιδεία ή την περίθαλψη που τους προσφέρουμε, τότε δεν έχουμε αύριο, προοπτική, όραμα. Κι αυτό είναι πολύ χειρότερο από το να μην έχουμε παρόν.
Αλληγορία. Η πραγματικότητα υπάρχει και μάλιστα πολύ έντονη στα έργα μας. Αλλά με τρόπο αλληγορικό. Ο ρεαλισμός είναι δύσκολος για τα παιδιά. Δεν χρειάζεται να κάνεις ένα έργο με σύγχρονα πιτσιρίκια που ραπάρουν για να τους πεις πόσο κακό είναι το bullying. Ή μπορεί να τους μιλήσεις για το προσφυγικό, όχι μέσα από εικόνες που βιώνουν έτσι κι αλλιώς στην καθημερινότητά τους, αλλά πώς ο Πινόκιο ή ο Μικρός Πρίγκιπας αντιμετώπιζε τον ξένο, τον διαφορετικό. Το ωραίο παραμύθι, πιστεύω, το έχει ανάγκη το παιδί γιατί λειτουργεί στην ψυχούλα του, το κάνει να ξεχνάει τη σκοτεινή πραγματικότητα και ενισχύει την αντίδρασή του στην αληθινή ζωή. Θέλω το θέατρο να είναι φωτεινό. Δεν αποκλείω, βέβαια, ν’ ανεβάσω κάποια στιγμή ένα σύγχρονο έργο, το αναζητώ.
Μηνύματα. Το θέατρο είναι ψυχαγωγία. Να φεύγει ο μικρός θεατής έχοντας περάσει καλά και να σκέφτεται μετά μόνος του, να ονειρεύεται αυτό που είδε κι όχι να τον τρομάζει. Γι’ αυτό και οι παραστάσεις μας κυκλοφορούν και σε βιβλία -από τις εκδόσεις Εν Πλω- μαζί με το Cd με όλο το έργο, κάτι που λειτουργεί εξαιρετικά. Φυσικά και πρέπει να περνούν μηνύματα, αλλά με τρόπο ώστε το παιδί να μην αισθάνεται ότι δέχεται διδασκαλία. Όπως οφείλει να λειτουργεί και το σωστό σχολείο. Να είναι ανοιχτό, ν’ ακούει τη γνώμη του μαθητή, να τον συμβουλεύει, να του δείχνει τους δρόμους και ποιον θα μπορούσε εκείνο να επιλέξει, όχι με τιμωρία ή καθοδήγηση.
Νέα Σεζόν. Την επόμενη σεζόν θ’ ανεβάσουμε στο Θέατρο «Ιλίσια» την «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων». Ένα έργο που κινείται σ’ έναν κόσμο διαφορετικό από του «Πινόκιο», ιδιαίτερα σουρεαλιστικό. Σαν αυτόν που μπορεί και σήμερα ένα παιδί να βιώνει, γεμάτο ασχήμια και έλλειψη ενδιαφερόντων. Οπότε ψάχνει να βρει τη δική του «χώρα» για να επιβιώσει. Θα ενταχθούν στοιχεία και από το δεύτερο βιβλίο, «Η Αλίκη μέσα από τον καθρέφτη». Η ζωντανή μουσική θα προέρχεται από Ιρλανδία, Σκωτία και Μεγάλη Βρετανία, τόπο καταγωγής του δημιουργού της, Λιούις Κάρολ. Η πρεμιέρα προγραμματίζεται για τέλος Οκτωβρίου, με παραστάσεις καθημερινά για σχολεία και τις Κυριακές για το κοινό.
Περιοδεία. Είναι πολύ δύσκολο σήμερα ένας θίασος να κάνει περιοδεία και ακόμη πιο δύσκολο να κρατήσει την ποιότητά του. Ο «Πινόκιο», αν και πολυέξοδη παραγωγή, θα ταξιδέψει στην Ελλάδα ακριβώς όπως ανέβηκε στο Θέατρο «Ιλίσια». Με όλους τους ηθοποιούς, τους τεχνικούς, τα εφφέ. Κριτήριό μας για να επισκεφθούμε μια πόλη είναι αν οι υπεύθυνοι του κάθε δήμου ή φεστιβάλ αντιλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο με εμάς την έννοια του πολιτισμού. Πολύ συχνά στην επαρχία οι δήμοι έχουν κάποιο θέατρο και απλώς το νοικιάζουν στον οποιοδήποτε τυχαίνει να περνάει από ‘κει. Οι Μαγικές Σβούρες δεν μπορούν ν’ ανταγωνιστούν έναν π.χ. ταχυδακτυλουργό που είναι μόνος του με μια κουρτίνα από πίσω. Η ομάδα μας πρέπει να κρατήσει το επίπεδό μας.
Αισθητική. Κάθε φορά αισθάνομαι την ίδια αγωνία. Εάν η αισθητική που έχω ως άνθρωπος συμβαδίζει με το έργο και αν θα καταφέρω να την περάσω ως την ιδανική. Να πείσω δηλαδή τον θεατή, ασυνείδητα, πως αυτή η εικόνα έπρεπε να συμβεί και τίποτα άλλο. Αυτό είναι επιτυχία. Εννοείται πως μας ενδιαφέρει να είναι γεμάτη η πλατεία από παιδιά, αλλά δεν είναι αυτός ο στόχος, είναι το αποτέλεσμα. Έχουμε δώσει τις εξετάσεις μας, κι ο κόσμος ξέρει ότι σε μια παράστασή μας θα δει πολύ μεγάλο μέρος του αρχικού κειμένου και όχι δικές μου επινοήσεις. Επεμβαίνω όσο χρειάζεται κυρίως για να κάνω την αφήγηση λόγο.
Παράσιτα. Ο κόσμος επιλέγει και αποφασίζει ποιος θα μείνει ή θα φύγει. Σίγουρα στο χώρο υπάρχουν πολλοί αλεξιπτωτιστές. Παράσιτα θα τολμούσα να τους πω. Δεν αναφέρομαι στους θεατρικούς παραγωγούς, εκείνοι χρήματα θέλουν να βγάλουν. Αναφέρομαι κυρίως στους τηλεοπτικούς ηθοποιούς που μέχρι πριν από λίγα χρόνια δεν τολμούσες να τους προτείνεις να παίξουν σε μια παράσταση για παιδιά. Εμείς, πάντως, συνεχίζουμε να κάνουμε αυτό που αγαπάμε χωρίς να κοιτάμε τι γίνεται δίπλα μας, παρά μόνο αν είναι κάτι πραγματικά αξιόλογο και πρωτότυπο. Προφανώς υπάρχουν διαμάντια ανάμεσα στις 350 φετινές παραστάσεις για παιδιά. Έτσι ανεβαίνει ο πήχης. Όταν υπάρχει καλή πρόθεση, υπάρχει χώρος για όλους ακόμα και σ’ αυτή τη δύσκολη οικονομικά στιγμή. Πάντα ο κόσμος θα θέλει να προσφέρει στο παιδί του το καλύτερο κι όχι να το ταΐσει σκουπίδια.
Παράλληλα. Οι Μαγικές Σβούρες διοργανώνουν κάθε Σάββατο στο Θέατρο «Ιλίσια» θεατρικό εργαστήρι, σε τρία τμήματα για παιδιά από 5 έως 18 ετών, από Οκτώβριο έως τέλος της σεζόν. Διδάσκω και σε σχολεία θεατρικό παιχνίδι, στο πλαίσιο των δράσεων των συλλόγων γονέων και κηδεμόνων. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια έχουμε επεκταθεί και στη Θεσσαλονίκη, στο Θέατρο «Αριστοτέλειο». Φέτος κάναμε τρεις παραστάσεις, τον «Μικρό Πρίγκιπα», τον «Ερωτόκριτο», ενώ για πρώτη φορά ανέβηκε στη συμπρωτεύουσα βρεφική παράσταση. Τον Σεπτέμβριο θα ξεκινήσουν ο «Πινόκιο», το «Σκλαβί» της Ξένιας Καλογεροπούλου και θα επαναληφθεί η βρεφική παραγωγή.
***Η καλοκαιρινή περιοδεία του «Πινόκιο» ξεκινάει στις 29 Ιουνίου στο Κηποθέατρο Παπάγου, επιφυλάσσοντας μια έκπληξη για όλα τα παιδιά. Μια δωρεάν πρόσκληση για την επόμενη παραγωγή της ομάδας Μαγικές Σβούρες, την «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» στο Θέατρο «Ιλίσια».
ΕΙΔΑΜΕ ΠΕΡΣΙ ΤΟΝ ΠΙΝΑΚΙΟ …. ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΜΕ ΑΓΑΠΗ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ 1